Sihir-1

Sihir insana yönelik olarak tabiat üstü gizli güçlerin yardımı ve aracılığıyla, belli bir maksadı gerçekleştirmek ve belli bir gayeye ulaşmak için uygulanan ve etkili olduğu kabul edilen eylem; bir şeyin veya olayın gerçek hüviyetinden uzak olarak başka bir halinin gösterilmesi. Sihir ve büyü insanlık tarihi kadar eskidir ve insanlar için bütün semavi dinlerde haram kılınmıştır.

Bu yazı dizimizde büyünün etkisini ve çeşitlerini ele almaya çalışacağız. Büyünün çeşitlerini ve ardındaki detayları incelerken büyüye, sihre dair yerinde tesbitleri olan ve bu konudaki görüşlerini önemsediğim Tolkien’nin açıklamalarından faydalanmayı düşünmekteyim. Bunun yegane sebebi ise eserlerinde geçen büyü türlerini birbirinden ayırırken bu büyüler hakkında da kökenleri hakkında tatminkar bilgiler sunmaktadır.

Bilindiği üzere Tolkien Silmarillion adlı eserinin başındaki Milton Waldman’a yazdığı mektupta eserini özetlerken;

“Bütün yazdıklarımda esas olarak Düşüş, Ölümlülük, ve Makineler ilişkilendiriliyor.”

……

Kendisi gibi yaratılmış şeye sıkı sıkıya tutunup kalan alt-yaratıcı, tahakkümcü bir hale gelebilir, kendi yaratısının Efendisi ve Tanrısı olmayı diler. Yaratıcının kurallarına isyan edecektir. Özellikle de ölümlü olmaya. Her iki durumda(ikisinden biri olabilir) Güç arzusuna, “iradenin daha hızlı bir biçimde etkin kılınması” isteğine ve böylece Makineye(yada Sihre) yol açacaktır.

Bu açıklamalarda temel nokta Efendilik ve Tanrı olma dileğinin Güç gerektirdiğidir. Gücün tanımı ise “iradenin daha hızlı bir biçimde etkili kılınmasıyla olacağıdır. Alt-yaratıcının bu gücü elde etme isteği ise Makine(yada Sihre)ye yol açacaktır. Makine ve Sihrin yanyana kullanılması ve temeldeki benzerliklere daha sonra değineceğiz. Bu yazımızda önceliğimiz sihir olacaktır.

Tolkien eserlerindeki büyü, büyücü kavramlarını birbirinden ayırt ettiğinden bahsetmiştik. Özellikle birbirine karıştırılan meselelerden birini de Sam ve Galadriel’in konuşmalarında görmekteyiz. Sam Galadriel’in yaptıklarını da büyü kelimesiyle tanımlarken, Tolkien bu tanımlamanın doğru olmadığını söylemektedir. Elf hüneri için önerdiği kelime “enchantment/cezbe olma” kelimesini önermektedir. Gandalf için ise her ne kadar büyücü diye çevrilse de asıl çevirisi Arif olan “wizard” kelimesini kullanmakta. Bu ayrım ve kelimelerin kullanımının detaylarına Sutu Boğda sitesinde ilgili büyü, sihir yazılarına bakılabilir. Kısaca wizard kelimesini hatırlarsak, kökeni wise(bilgi,bilgelik) kelimesinden gelmektedir. Tolkien İstariler için wizard kelimesini kullanmıştır. Bu manada wizard göksel bilgi sahibi arif manasındadır.

Toliken Elf hüneri için açıklamasında;

“Elf hüneri/zanaati için bir kelimeye/kavrama ihtiyacımız var ancak şimdiye kadar kullandığımız tüm kelimeler elf hünerini daha bulanık bir hale getirdi ve diğer şeylerle karıştı.rdı. Büyü hemen el altında/kullanıma hazırdı. Daha önceden ben de bu kavramı kullanmıştım ki aslında yapmamalıydım: Büyü bir büyücünün yaptığı tertiplere/icraatlara has kılınmış bir kavram olmalıydı. Sanat bir yan ürün olarak İkincil İnanç/İkincil Gerçeklik (tek ve nihai hedefi bu olmasa da) doğuran beşeri bir süreçtir. Aynı türden bir sanat için eğer daha fazla örnek göstermek gerekirse; ve aynı zamanda daha yüksek potansiyeli olan, özellikle elf hüneri/zanaati ile ilgili, daha az tartışmalı bir kelimenin yokluğundan dolayı teklifim: ‘Sihirlenme’/Cezbelenme/İncizab olur. ‘Sihirlenme’, bir İkincil Dünya inşa eder. İkincil Dünyaya o dünyanın tasarımcısı da izleyicisi de girebilir ve hisleri, itminana/tatmine ulaşıncaya kadar burada kalabilir ama İkincil dünya en saf hali ile amacı ve tutkusu açısından sanatsaldır (Bu dünya güzellik merkezinde inşa edilmiştir. Yönelimi güzelliğedir.). Büyü, Birincil Dünyada bir farklılık yapar veya yaptığı izlenimi uyandırır. Her kim tarafından yapıldığı; bir ölümlü veya peri farketmeksizin diğer ikisinden (enchantment/cezbe ve sub-creation/alt-yaratı) ayrılır. Sanat değil ancak bir tekniktir. Arzusu/şehveti, bu dünyada güç elde etmek ve diğer eşya ve iradeler üzerinde hüküm sahibi olmaktır.” (Tree and Leaf, s.53, HarperCollins Publishers, 2001 Edisyonu)

Bu açıklamalarla birlikte bir mektubunda da şöyle bir açıklamada bulunmuştur Tolkien.

”Magia’yı iyi, ‘goeteia’yı kötü büyü olarak görebiliriz. Her ikisi de bu hikayede (Yüzüklerin Efendisi) ancak kullanılma sebebi veya amacı üzerinden kötü veya iyi olarak görülebilir. Her iki taraf da her ikisini kullanıyor ancak başka amaçlar ve sebeplerle. En üst derecede kötü olan amaç (bu hikaye için, özellikle bu konu ile ilgili olduğundan dolayı) diğer ‘özgür’ iradeler üzerinde hakimiyet kurmadır. Düşman’ın tertipleri/icraatlarının hepsi hiçbir şekilde sadece goetic aldatmacalardan ibare değildir; fiziksel dünya üzerinde etkiye sahip büyüler (magia) de Düşman’ca kullanılır. Ancak kullandıkları magia kişileri ve eşyayı icbar etmek/birşey yapmaya zorunlu kılmak üzerinedir; kullandıkları goeteia ise korkutmak ve hükmü altına almak içindir. Elflerin ve Gandalf’ın kullandığı (ölçülü bir şekilde) magia ise bir ihsan/iyilik olarak gerçek (aldatma içermeyen) sonuçlar elde etmek içindir (Islak bir çırpı yumağının tutuşturulması gibi). ‘Goetic’ etkileri, bütünüyle artistik (güzelliğe dayalı) ve aldatmaya yönelmemiştir. Bu etkiler Elfleri hiçbir zaman yanıltmaz/aldanmaya sevk etmez ancak bilgisi/irfanı olmayan insanları şaşkınlık içinde bırakabilir/aldatabilir. Elflere gelince bu etkilerin gerçek hayattan farkını anlamak; resmin, kurgunun, heykelin gerçeğinden (hayat sahibi olanından) farkını anlamak kadar kolaydır.” (155. Mektup, Tolkien’in Mektupları, Humphrey Carpenter)

Tolkien 155. mektupta büyüyü ikiye ayırmıştır. Fiziksel dünyada etkiye sahip olanı magia, insan psikolojisi üzerinde olan kısmı ise goeteia. İkinci ayrım ise amaç ve sonuç üzerindendir. İyilik ve güzellik için Gandalf ve Elfler örnek teşkil ederken, boyun eğdirme, manipüle etmeye Sauron örnek verilebilir.

Giriş mahiyetindeki bu yazımızda Tolkien’in takdire şayan kelime seçimlerini ve sihrin ardındaki “Güç” elde etme arzsunun Sihre yol açacağını görmüş olduk. Bu değerli büyünün, sihirin açıklama ve mantığıyla gelecek yazılarımızda günümüz dünyasına da göz atmaya ve bazı kavramları da ele almaya çalışacağız. Bunlardan bazıları sorcerer, witch-craft gibi büyücülerin yaptıklarına da değinmeye çalışacağız.