Labirent – 3

Göbeklitepe Urfa’da ortaya çıkartılan ve dünyanın bilinen en eski mabedi konumundadır. Göbeklitepe’deki birçok sembolün açıklanmasında güçlük çekilmektedir. Bunun başlıca nedenlerinden bir tanesi bilgi eksikliğidir. Semboller için çok fazla teori üretilmiştir. Özellikle farklı boyut ve şekillerde taşlar olması ve üzerilerindeki kabartmalar olayın netliğini daha da karmaşık hale getirmektedir. İnsan şeklindeki taşlara işlenmiş hayvan figürleri, süsten ziyade bir öykü, bir mesaj ifade ettiği açıktır.

Bu kadar sembolün olması ve farklı teorilerin oluşturulması dolayısıyla net bilgi elbette elde edilemiyor ama bu çabaların sonunda fikirlerin üst üste eklenerek doğru bilgiye yaklaşılacağı kanaati taşımaktayım. Göbeklitepe hayli sembole sahip bir mekan. Bu sembollerin izlerini mitolojide aramak faydalı bir iş olabilir. Şimdiye kadar ilgilendiğimiz mitolojilerde iki sembol Göbeklitepe’de de karşımıza çıktı. Göbeklitepe’nin bir mabed olması dolayısıyla bu sembollerin din-dışı bir içerik taşımaktan çok kutsal alana ait semboller olduğunu düşündürtüyor.

Bu sebeple labirent ile ilgili olan kısma geçmeden labirentin etimolojisini tekrardan ele alacağız. Labiren Girit dilindeki labris(labrys) yani çift taraflı balta sözcüğünden geldiği sanılmakta. Çift taraflı balta Girit’in çok eski bir simgesidir. Bu konuyla ilgili, neolitik çağda insanlar silekslere ve bazı gereçlere “yıldırım taşı” “yıldırım dişi” yada “Tanrının baltası” gibi isimler vermiştir. Bunların bulundukları yerlere yıldırım düştüğü inanılınırdı. Yıldırım göğün silahıdır ve yeri yarar. Yıldırım ve meteoritler gibi çift taraflı baltalarda yeri yarıyordu. Böylelikle Girit’teki yarıklar ve mağaralarda bulunan çift taraflı baltaların çokluğu bu simgesellikle açıklanmıştır. Çift taraflı balta aynı zamanda Kasırga Tanrısı ve Yer Tanrıçasının birleşmesi de kabul edilmiştir ve çift taraflı balta gök ile yerin birleşmesini simgelemiştir. Yıldırım, balta, yer, gök birleşim sembolü aklımıza göksel demirci olan Thor’u da getirmekte. Zira Thor çift taraflı çekiçe sahip ve yıldırımlara sebep olabiliyor. Yani Girit’teki sembolleştirme ile Thor’un sembolü özünde aynı şeyleri taşımaktadır. Biz Girit ve balta sembolü üzerinden devam edecek olursak; balta sembolü bir mabed olan Zeus tapınağında da kullanılmıştır.

Zeus Tapinagi

Çift taraflı balta sembolünü biraz daha incelersek, bu sembol aynı zamanda iktidarı da temsil etmiştir. Zira Osmanlı devlet armasında da çift taraflı teber kullanılmış ve ordudaki üst düzey görevliler tarafından üstünlük sembolü olarak kullanılmıştır. Bir başka yöndende maddi-manevi otorite birleşimi olarak da bakılmıştır. Çift taraflı balta simgesel olarak T harfine, şekline benzemektedir; iki uçlu, iki yönlü olması sebebiyle. Şimdilik T sembolünü burada bırakarak labirente tekrar dönersek; bir önceki yazımızın sonlarına doğru kadim bir sembol olan 7 çemberli labirentten bahsetmiş ve labirentin kullanıma göre hüviyet kazandığını belirtmiştik. Bu birazda merkeziyle ilgili bir durumdur labirentin. Merkezde düşüşe sebep olacak birşey de olabilir, çıkışa sebep olacak birşey de. İlk yazıda mabed simgeselliğinden bahisle camii mimarisinin yer gök birleşimi olduğunu yani yerden göğe çıkışı sembolize ettiğine değinmiştik. Mabed simgeciliğinin kökeni elbette çok eskidir. Biz yazı dizisinde labirentinde böyle bir yerden göğe çıkışı sembolize eden bir yapı olduğunu gördük ve kadim bir sembol olan 7 çemberli labirentten bahsettik.

Yedi Çemberli Labirent

Gobeklitepe ustten gorunus

İşte Göbeklitepe’nin üstten görünüşü ve 7 çemberli labirent şekli. Bu kullanım bize labirentin rahmani kullanımını göstermekte. Ayrıca bir ibadet esnasında 7 rakamı da ilginçtir ki hac ibadeti esnasında da tavaf 7 kez yapılır ve bir yükseliştir tavaf. Önceki yazıyı düşüşe sebebiyet veren labirentin aslı bub7 çemberli labirent olabilir mi diye sonlandırmıştık. Göbeklitepe’deki bu rahmani kullanım bize labirentin aslının bu şekil olduğu kanısı uyandırmakta.

Göbeklitepe’de bir başka husus ise labirentin içerisindeki T şeklinde taşların insanı temsil etmesi. T şeklinin yer gök birleşimi olduğundan bahsetmiştik ve bu birleşimin insan üzerinden verilmesi de manidardır. Bir yazı dizimizde insan-gök-yer bağlantısına değinmiş ve göklerin ve yerin sırrının insanda buluştuğunu görmüştük. T sembolü aynı zamanda hilafeti de temsil eder bu mahiyetiyle. Sonuç olarak fark edebildiğimiz iki sembol, labirent ve T şeklindeki insan taşların manaları bunlar olabilir. Zira yazının içerisinde de belirttiğimiz gibi mabed ve verdiğimiz bağlantılar kutsal alana ait bağlantılar. Bu sembollerin bu yönde kullanılabilmiş olması göz ardı edilmemelidir.